Nowelizacja przepisów Kodeksu Postępowania Cywilnego w zakresie postępowania nakazowego

Nowe przepisy postępowania nakazowego

Legislator, projektując nowe przepisy regulujące kwestie postępowania nakazowego będącego postępowaniem odrębnym zaliczanym do kategorii postępowań przyspieszonych, musiał ze względu na cel postępowania nakazowego, którym jest sprawne przyznanie ochrony prawnej powodowi, zważyć konkurujące ze sobą naczelne zasady procesowe, kładąc na jednej szali uprawnienie strony do rzetelnego i merytorycznego rozpoznania sprawy z udziałem sędziego, na drugiej szali natomiast szybkość i sprawność postępowania. Prawodawca, dając prym tym drugim, przyjął do postępowania nakazowego rozwiązania mające zagwarantować ich realizację, jak np.:

• rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym,
• rozpoznawanie sprawy w składzie jednego sędziego,
• badanie w postępowaniu jedynie treści dokumentów,
• ułatwienia fiskalne dla pozwanego.

Nowelizacja Kodeksu Postępowania Cywilnego

Ustawodawca wraz z ostatnią nowelizacją k.p.c. idzie o krok dalej. Przykładem niech będzie decyzja o dopuszczeniu referendarzy sądowych do wydawania nakazów zapłaty. Zgodnie z art. 175 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wymiar sprawiedliwości w Polsce sprawują sądy, tj. Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe. Sądy w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości są niezawisłe, gdyż sędziowie tworzący sądy cechują się przymiotem niezawisłości gwarantowanej przez szereg instytucji, jak np.: immunitet sędziowski, nieusuwalność sędziowska, czy nieprzenoszalność. Ustawodawca, przyznając referendarzom sądowym, na podstawie art. 4804 § 2 k.p.c. uprawnienie do wydawania nakazów zapłaty w postępowaniu nakazowym uznał, że czynności w postępowaniu nakazowym, z wyłączeniem prowadzenia rozprawy i wydania wyroku, nie są sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości, ale stanowią jedynie czynności z zakresu przyznawania ochrony prawnej. Wypada dodać, że przed nowelizacją referendarze sądowi mogli wydawać nakazy zapłaty w postępowaniu upominawczym. W tym zakresie zrównano ich uprawnienia w postępowaniu nakazowym, jak i upominawczym. Trzeba jednak mieć na uwadze, że z perspektywy skutków prawnych, jakie wywiera prawomocny nakaz zapłaty, nie ma żadnego znaczenia, czy został wydany przez niezawisły sąd, czy przez referendarza sądowego.

Redukcja obciążenia sądów

Legislator przyznając referendarzom sądowym uprawnienia do wydawania nakazów zakłada, iż zmiana ta przyczyni się wydatnie do redukcji obciążenia sądów, a przez to do usprawnienia postępowań. Zgodnie z art. 4804 § 2 k.p.c.  nadal wyłączną kompetencją sądu pozostaje przygotowanie i prowadzenie rozprawy oraz wydanie wyroku, jako czynności bezsprzecznie związanej ze sprawowaniem wymiaru sprawiedliwości.

Zakres podmiotu spraw rozpoznawanych

Nowelizacją został zrównany zakres podmiotu spraw rozpoznawanych w postępowaniu nakazowym i upominawczym. Zarówno nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, jak i upominawczym może zostać wydany jeżeli powód dochodzi roszczenia pieniężnego albo świadczenia innych rzeczy zamiennych (art.  4801§  1 k.p.c.).

Dokumenty dot. nakazu zapłaty

Zmianie uległ katalog dokumentów, na podstawie których sąd wydaje nakaz zapłaty. Usunięto art. 485 § 1 pkt 4 k.p.c., zgodnie z którym sąd wydawał nakaz zapłaty na podstawie zaakceptowanego przez dłużnika żądania zapłaty, zwróconego przez bank i niezapłaconego z powodu braku środków na rachunku bankowym. Praktyczne znaczenie art. 485 § 1 pkt 4 k.p.c. przed nowelizacją było nieznaczne, gdyż dotyczyło nieczęstych przypadków dochodzenia zapłaty w postępowaniu nakazowym wobec braku realizacji polecenia zapłaty określonego w art. 63d pr. bank. z powodu braku środków na rachunku bankowym.

Art. 485 §  3 k.p.c

Dodatkowo usunięto art. 485 §  3 k.p.c., na podstawie którego sąd mógł wydać nakaz zapłaty, jeżeli bank dochodził roszczenia na podstawie wyciągu z ksiąg bankowych podpisanego przez osoby upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków majątkowych banku i opatrzonego pieczęcią banku oraz dowodu doręczenia dłużnikowi pisemnego wezwania do zapłaty. W konsekwencji uchylenia tego przepisu stracił aktualność pogląd Sądu Najwyższego, zgodnie z którym  sąd mógł wydać nakaz zapłaty na podstawie wyciągu z ksiąg rachunkowych funduszu sekurytyzacyjnego – art. 485 § 3 k.p.c. (uchwała SN z 7.10.2009 r., III CZP 65/09).

Wskutek nowelizacji  art. 485 § 2 k.p.c. z katalogu dokumentów, na podstawie których sąd wydawał nakaz zapłaty usunięto odniesienie do warrantu i rewersu, tj. do dokumentów,  które nie występują już w obiegu. Zmiana ta jest porządkująca.

Zmiany w terminarzu postępowań 

Kolejną istotną reformą jest wprowadzenie trzech różnych terminów, w ciągu których pozwany może spełnić roszczenie, lub wnieść zarzuty od nakazu zapłaty. Terminy zostały zróżnicowane w zależności od miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego. W stanie prawnym sprzed nowelizacji sąd wydając nakaz zapłaty, orzekał iż pozwany w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia nakazu zapłaty winien zaspokoić roszczenie w całości wraz z kosztami albo wnieść w tym terminie zarzuty od nakazu zapłaty (art. 491 k.p.c.). Wskutek nowelizacji artykuł ten został uchylony, natomiast dodano art. 4802 § 1 i § 2 k.p.c., zgodnie z którym, jeśli pozwany mieszka lub ma siedzibę w kraju, termin pozostaje bez zmian i wynosi dwa tygodnie od dnia doręczenia nakazu zapłaty. Natomiast w sytuacji, gdy pozwany mieszka lub ma siedzibę za granicą, a nie ma przedstawiciela w kraju, termin ten wynosi miesiąc, przy czym, gdyby doręczenie nakazu zapłaty miało mieć miejsce poza terytorium Unii Europejskiej, oznacza się termin nie krótszy niż trzy miesiące (art. 4802 § 2 k.p.c.).

Zmiana ta jest o tyle istotna, że w kontekście tzw. Brexitu, czyli wyjścia Wielkiej Brytanii ze struktur Unii Europejskiej, gdzie znajduje się wielu mieszkających tam i prowadzących swoje firmy Polaków, trzeba liczyć się – w przypadku wydania nakazu zapłaty wobec ww. osób – z 3 miesięcznym terminem na wniesienie środa zaskarżenia. Tak długi termin z pewnością jest niekorzystny z punktu widzenia interesów powoda.

Uchylenie art. 493 §  2 k.p.c

Kolejna zmiana z pewnością spodoba się profesjonalnym pełnomocnikom, gdyż ustawodawca zdecydował się uchylić art. 493 §  2 k.p.c., na mocy którego pozwany zobowiązany był do wnoszenia zarzutów od nakazu zapłaty na urzędowym formularzu. Obowiązek ten dotyczył sytuacji, w której pozew został wniesiony na urzędowym formularzu. W tym zakresie zmiana ta koresponduje ze zlikwidowaniem obowiązku wniesienia pozwu na urzędowym formularzu w postępowaniu upominawczym i uproszczonym. Oczywiście, jeżeli strona będzie miała takie życzenie, będzie mogła bez przeszkód skorzystać z możliwość wniesienia pozwu, jak i zarzutów od nakazu zapłaty na urzędowym  formularzu. Ta możliwość może okazać się pomocna szczególnie nieprofesjonalnym pełnomocnikom.

Uchylenie art.  493 §  3 k.p.c

Na zakończenie wspomnę o uchyleniu przez ustawodawcę art.  493 §  3 k.p.c., zgodnie z którym
do zarzutu potrącenia w postępowaniu nakazowym mogą być przedstawione tylko takie roszczenia,  które są udowodnione dokumentami wymienionymi w art. 485 k.p.c. Obecnie obowiązuje ogólna regulacja dotycząca zgłaszania zarzutu potrącenia z art. 2031 § 1 k.p.c., zgodnie z którą  podstawą zarzutu potrącenia może być wierzytelność pozwanego wynikająca z tego samego stosunku prawnego co wierzytelność dochodzona przez powoda, chyba że wierzytelność pozwanego jest niesporna lub uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od pozwanego. Za to po nowelizacji nie przewiduje się ograniczeń co do środków, jakimi może być dowodzone roszczenie zgłoszone do potrącenia. Jedynym ograniczeniem jest fakt, że do potrącenia może być zgłoszona wierzytelność z tego samego stosunku prawnego. Zmiana ta może mieć wpływ na wydłużenie postępowania nakazowego.

Podsumowując, nowelizację przepisów postępowania nakazowego zmiany należy ocenić pozytywnie. Zmierzają one do zagwarantowania szybkiego i skutecznego udzielenia ochrony prawnej powodowi, przy jednoczesnym nienaruszeniu zasady rzetelnego procesu. Wyjątkiem jest zmiana dotycząca kwestii zgłaszania zarzutu potrącenia w postępowaniu nakazowym i wydłużenia terminów na złożenie zarzutów od nakazu zapłaty. W tym ostatnim przypadku ustawodawca dał prym zasadzie rzetelnego procesu.