Obowiązki osób poddanych nadzorowi epidemiologicznemu a ograniczenie praw i wolności obywatelskich

Przekazywanie danych lokalizacyjnych abonentów

W związku z zagrożeniem epidemiologicznym Prezes Rady Ministrów działając na podstawie art. 11 ust. 2 i 5 ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach zawiązanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. poz. 374), w zw. z art. 104 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2020 r. poz 256) wydał decyzję, na mocy której polecił funkcjonującym na polskim rynku operatorom telekomunikacyjnym realizacje działań w zakresie przeciwdziałania COVID-19, polegających na obowiązku przekazywania wszystkim wojewodom oraz właściwym terytorialnie jednostkom służb ustawowo powołanych do niesienia pomocy, informacji dotyczących lokalizacji zakończenia sieci abonentów lub użytkowników podlegających nadzorowi epidemiologicznemu, kwarantannie, hospitalizacji lub izolacji przebywających na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

Na mocy ww. decyzji od dnia 24 marca 2020 roku państwo otrzymuje dane o lokalizacji wszystkich osób podlegających nadzorowi epidemiologicznemu. Co istotne, omawiane decyzje zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach zawiązanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej: Ustawa) nie wymagają uzasadnienia. Nie wiadomo zatem jakie uzasadnienie ma zbieranie przez państwo danych lokalizacyjnych mobilnych urządzeń telekomunikacyjnych, które to umożliwiają dokładną weryfikację, gdzie w danym miejscu i czasie znajduję się telefon, a z dużym prawdopodobieństwem także użytkownik telefonu.

Aplikacja „kwarantanna domowa”

Dodatkowo, kilka dni po wydaniu przez premiera ww. decyzji, już 1 kwietnia 2020 roku, do Ustawy na mocy art. 15 pkt 4 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. (Dz.U.2020.567) zmieniającej dodano art. 7e na mocy którego osoby podlegające na podstawie przepisów o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi obowiązkowej kwarantannie w związku z podejrzeniem zakażenia wirusem SARS-CoV-2 zobowiązane są do instalacji na swoim urządzeniu mobilnym udostępnionego przez ministra właściwego do spraw informatyzacji oprogramowania służącego do potwierdzania realizacji obowiązku przestrzegania kwarantanny oraz używania go do potwierdzania realizacji tego obowiązku.

Narzędziem do weryfikacji, czy dana osoba objęta nadzorem epidemiologicznym przestrzega kwarantanny jest zobowiązanie potwierdzanie realizacji obowiązku za pomocą Aplikacji Kwarantanna domowa, poprzez wykonywanie zleconych przez aplikację zadań. W przypadku braku wykonania zadania zleconego przez aplikację, informacja o braku realizacji zadania i potencjalnym prawdopodobieństwie naruszenia kwarantanny przekazywana jest do systemu. Nie wiemy co to za „system” i jak on działa. Wiadomo jedynie, że informacja przekazana do sytemu to, – jak wskazuje Ministerstwo Cyfryzacji na filmie instruktażowym jak korzystać z Aplikacji Kwarantanna domowa dostępnym pod adresem https://www.gov.pl/web/koronawirus/kwarantanna-domowa –  „znak dla policji aby Cię odwiedzić”. 

O tym, czym jest ów „znak” dla policji możemy przeczytać w § 6 pkt 6 Regulaminu aplikacji Kwarantanna domowa, gdzie zapisano, iż niezrealizowanie Usługi (zadania zleconego przez aplikację) zgodnie z przyjętym harmonogramem i zasadami może skutkować powiadomieniem o tym fakcie Służb, a w konsekwencji zastosowaniem przez nie środków przymusu określonych w Ustawie oraz nałożeniem przez nie kary, o której mowa w 116 § 1 pkt 1 Kodeksu wykroczeń. Z kolei w pkt 7 możemy przeczytać, że Informacja o naruszeniu kwarantanny (tj. brak wykonania zadania, niezgodność zdjęcia lub próba oszustwa) będzie przekazywana automatycznie do Służb.

Powyższy obowiązek używania Aplikacji Kwarantanna domowa przez osoby objęte kwarantanną wraz z możliwością weryfikacji przez odpowiednie służby – takie jak policja – realizacji tego obowiązku,  samo w sobie stanowi daleko idącą ingerencje w swobody obywatelskie. Należy zatem zadać sobie pytanie, czy zasadnym jest, aby dodatkowo państwo zbierało dane dotyczące lokalizacji osób na kwarantannie? Tym bardziej, gdy dzieje się to na podstawie decyzji premiera, która nawet nie wymaga uzasadnienia. Sprawdźmy zatem, w jakich sytuacjach Konstytucja dopuszcza możliwość ograniczenia praw i wolności i czy aktualnie podejmowanie przez państwo działania są dopuszczalne?

Warunki ograniczania konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich (test proporcjonalności)

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej gwarantuje każdemu obywatelowi prawo do wolności oraz prawo do prywatności. Prawa te zostały wyrażone odpowiednio w art. 31 ust. 1  oraz w art. 47 Konstytucji.

Z kolei zgodnie z art. 31 ust 3 Konstytucji ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie dokonał wykładni tego przepisu formułując przesłanki ograniczenia wolności i praw jednostki. Zgodnie z orzecznictwem TK, zagwarantowanie jednych praw (np. wolność przemieszczania i prawo do prywatności) może pozostawać w kolizji z innymi prawami lub zasadami (np. zasadą zapewnienia bezpieczeństwa, w  tym  bezpieczeństwa  zdrowotnego  obywateli przez Rzeczpospolitą Polską wyrażoną w art. 5 Konstytucji). Kolizję praw i zasad należy rozstrzygać w oparciu o test proporcjonalności, zgodnie z którym ograniczenie wolności i praw jednostki w demokratycznym państwie prawa może dojść wtedy, kiedy jest to konieczne, przydatne (zasada najłagodniejszego środka) i proporcjonalne sensu stricto.. 

Czy obowiązek korzystania z aplikacji Kwarantanna domowa oraz zbieranie danych lokalizacyjnych osób podlegających nadzorowi epidemiologicznemu przechodzi test proporcjonalności?

Zobowiązanie obywateli objętych kwarantanną do zainstalowania aplikacji kontrolującej miejsce przebywania obywatela wydaje się spełniać przesłanki testu proporcjonalności. Obowiązek zainstalowania aplikacji wynika z ustawy, a także korzystanie z niej spełnia cel jakim jest ułatwienie odpowiednim służbom weryfikacji, czy osoby poddane kwarantannie odbywają ją we wskazanym przez siebie miejscu (przesłanka konieczności). Poza tym, wymóg wykonywania zadań zleconych przez aplikacje wydaje się nie być zbytnio uciążliwy (zasada najłagodniejszego środka), a ponadto ograniczenie prawa do prywatności i wolności poprzez obowiązek instalacji aplikacji kwarantanna jest uzasadnione z punktu widzenia realizacji zasady zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli przez Rzeczpospolitą Polską wyrażoną w art. 5 Konstytucji, co stanowi spełnienie przesłanki proporcjonalności sensu stricto. 

W odniesieniu do działań podejmowanych przez państwo polegających na gromadzenia danych lokalizacyjnych osób poddanych nadzorowi epidemiologicznemu w sytuacji, gdy obywatele Ci są zobowiązani do raportowania swojej lokalizacji za pośrednictwem aplikacji Kwarantanna domowa, można z dużo dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że działania te jako nie spełniające pozytywnie testu proporcjonalności, prowadzą do ograniczenia prawa do prywatności tych osób, których dane są gromadzone przez państwo.