Czym jest stowarzyszenie i jakie są jego rodzaje?

Co to jest stowarzyszenie?

Na pytanie czym jest stowarzyszenie odpowiedź znajdziemy w art. 2 ustawy prawo o stowarzyszeniach (dalej jako „u.p.s.”): Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych, które samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Stowarzyszenie opiera działalność na pracy społecznej swoich członków. Do prowadzenia swych spraw stowarzyszenie może zatrudniać pracowników, w tym swoich członków.

Rodzaje stowarzyszeń

Wyróżniamy dwa rodzaje stowarzyszeń:

  • Stowarzyszenie zwykłe,
  • Stowarzyszenie zarejestrowane w KRS.
Porównanie stowarzyszenia zwykłego i stowarzyszenia zarejestrowanego w KRS
Stowarzyszenie zwykłe Stowarzyszenie zarejestrowane w KRS
To uproszczona forma stowarzyszenia, nie wymaga rejestracji w KRS, a wyłącznie w urzędzie. Podlega obowiązkowemu wpisowi w Krajowym Rejestrze Sądowym (art. 8 u.p.s.)
Trzy osoby wystarczą, by założyć stowarzyszenie zwykłe. Nie muszą tworzyć statutu – ich działania są prowadzone na podstawie regulaminu. Powołuje je co najmniej 7 osób, które uchwalają statut stowarzyszenia i wybierają zarząd lub komitet założycielski (art. 9).
Aby powstało stowarzyszenie zwykłe potrzeba minimum 3 osób, które uchwalają regulamin działania i wybiorą spośród siebie przedstawiciela lub zarząd.

Następnie składają wniosek o wpis do ewidencji stowarzyszeń zwykłych do właściwego wydziału w starostwie powiatowym (może to być wydział spraw obywatelskich albo wydział spraw społecznych, w zależności od organizacji pracy urzędu). Jeśli starosta nie ma uwag i zastrzeżeń wobec celu powstania stowarzyszenia oraz złożonych dokumentów, wpisuje stowarzyszenie zwykłe do ewidencji. Ma na to 7 dni od dnia wpłynięcia dokumentów (art. 40a ust. 2 Prawa o stowarzyszeniach).

 W praktyce założenie stowarzyszenia, krok po kroku można podzielić na:
  1. Spotkanie co najmniej 7 osób, przyszłych członków stowarzyszenia;
  2. Projekt statutu – sporządzony przez tzw. grupę roboczą najbardziej zaangażowanych osób.
  3. Zebranie założycielskie, na którym zostaje powołane stowarzyszenie i przyjęty jego statut, a ponadto następuje też wybór władz.
  4. Przygotowanie dokumentów potrzebnych do rejestracji w KRS.
  5. Złożenie dokumentów do KRS.

Wraz z rejestracją w KRS stowarzyszenie uzyskuje numer NIP i REGON. Zdecydowana większość stowarzyszeń będzie też potrzebowała rachunku bankowego, który prędzej czy później też zazwyczaj należy założyć.
Stowarzyszenie zwykłe nie ma osobowości prawnej jest tzw. „ułomną osobą prawną”. Może zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane. Źródła finansowania to m.in. składki członkowskie czy dotacje, ale nie może prowadzić działalności ekonomicznej (odpłatnej albo gospodarczej). Stowarzyszenie rejestrowe posiada osobowość prawną, co m.in. oznacza ograniczenie odpowiedzialności członków za zobowiązania stowarzyszenia.
Stowarzyszenia zwykłe mogą korzystać z różnych źródeł finansowania (art. 42 ust. 2 i 3). Są to: składki członkowskie, darowizny, spadki, zapisy, dochody z majątku stowarzyszenia, ofiarność publiczna (zbiórki publiczne) oraz dotacje. Mogą również starać się o status organizacji pożytku publicznego. Stowarzyszenie rejestrowane w KRS ma dużo więcej różnych możliwości niż stowarzyszenie zwykłe. Może prowadzić bardzo szeroką działalność statutową (czyli działalność społeczną sformułowaną w statucie jako cel działania organizacji), która może być prowadzona w formie nieodpłatnej i odpłatnej działalności pożytku publicznego. Dodatkowo może uruchomić działalność gospodarczą, która służy pozyskiwaniu funduszy na cele statutowe.
Decydując się na założenie stowarzyszenia zwykłego należy wziąć pod uwagę, że za zobowiązania (długi) stowarzyszenia zwykłego solidarnie odpowiadają wszyscy członkowie ze swojego majątku osobistego (odpowiedzialność ta powstaje jeśli organizacja nie ma majątku, z którego można spłacić dług, art. 40 ust. 1b). W stowarzyszeniu rejestrowym, co do zasady długi organizacji są spłacane z majątku organizacji, a nie jej członków.
Stowarzyszenie zwykłe nie może:
  • prowadzić odpłatnej działalności pożytku publicznego,
  • prowadzić działalności gospodarczej,
  • zrzeszać osób prawnych,
  • tworzyć oddziałów,
  • łączyć się w związki stowarzyszeń.
 Stowarzyszenie rejestrowe może prowadzić działalność akcyjną, opierając się na pracy społecznej członków i wolontariuszy, ale może też być stale działającą organizacją, mającą biuro i zespół pracowników.

Czym jest fundacja?

Definicja fundacji

Ustawodawstwo polskie nie zawiera legalnej definicji fundacji. W doktrynie za to podjęto wiele prób zdefiniowania tego pojęcia. Według H. Ciocha fundacje są to „jednostki organizacyjne typu zakładowego, wyposażone w przymiot osobowości prawnej, utworzone z inicjatywy osób fizycznych bądź osób prawnych do realizacji w sposób trwały i na podstawie wpływów uzyskiwanych z przekazanego im majątku, wskazanych w akcie fundacyjnym celów użyteczności publicznej”.

Natomiast zdaniem A. Wasilewskiego „mianem fundacji określa się zwykle pewien majątek, przeznaczony stosownie do woli fundatora (założyciela) na określony cel i trwale z nim związany oraz mający zazwyczaj osobowość prawną”.

Zgodnie z art. 1 ustawy o fundacjach (dalej jako: u.o.f.) fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak:

  • ochrona zdrowia,
  • rozwój gospodarki i nauki,
  • oświata i wychowanie,
  • kultura i sztuka,
  • opieka i pomoc społeczna,
  • ochrona środowiska oraz
  • opieka nad zabytkami.

W dniu 22 maja 2023 r. weszła w życie ustawa o fundacji rodzinnej. Jest to zupełnie odrębny od zwykłej fundacji twór, posiadający własny akt prawny. Kluczowym celem fundacji rodzinnej ma być ochrona majątku przedsiębiorstwa rodzinnego i zarządzanie nim zgodnie z wolą fundatora określoną w statucie. Zgodnie z definicją ustawową jest to osoba prawna utworzona w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów.

Różnice pomiędzy stowarzyszeniem a fundacją

Fundacja Stowarzyszenie rejestrowe
Założyciele i członkowie
  • fundator/założyciel – jeden lub wielu (osoby prawne lub fizyczne) – art. 2 u.o.f.,
  • nie ma znaczenia obywatelstwo oraz miejsce zamieszkania,
  • nie występuje pojęcie „członkostwa”,
  • jej ustanowienie następuje poprzez złożenie oświadczenia woli, przy zachowaniu formy aktu notarialnego,
  • podlega obowiązkowi wpisu do KRS (art. 7 u.o.f.).
  • min. 7 założycieli (osoby fizyczne),
  • obywatele polscy (cudzoziemcy na wyjątkowych zasadach – art. 4 u.p.s.)
  • osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych,
  • osoba prawna – jedynie jako członek wspierający, nie ma prawa głosu na posiedzeniach organów stowarzyszenia,
  • podlega obowiązkowi wpisu do KRS.

Władze
  • zarząd
  • może posiadać organ kontroli wewnętrznej (np. rada fundacji, rada nadzorcza, komisja rewizyjna) – nieobowiązkowo
  • walne zebranie członków
  • komisja rewizyjna (organ kontroli wewnętrznej)
  • zarząd

Majątek i źródła finansowania
Podstawą działania fundacji jest majątek, w który fundację wyposaża fundator – tzw. fundusz założycielski ustanowiony przez fundatora, mogą to być zarówno pieniądze jak i ruchomości oraz nieruchomości.

 

Źródła finansowania:

  • administracja centralna i samorządowa (np. dotacje),
  • organizacje grantodawcze,
  • osoby fizyczne i prawne (np. darowizny, zbiórki publiczne, spadki),
  • własna działalność zarobkowa (odpłatna działalność pożytku publicznego, działalność gospodarcza) – art. 5 u.o.f.
 Na etapie tworzenia nie jest potrzebny majątek (to ludzie stanowią „kapitał”).

Źródła finansowania:

  • administracja centralna i samorządowa (np. dotacje – art. 35 u.p.s.)
  • organizacje grantodawcze,
  • osoby fizyczne i prawne (np. darowizny, zbiórki publiczne, spadki)
  • własna działalność gospodarcza (art. 34 u.p.s.)
  • składki członkowskie;
  • ofiarność publiczna (art. 33 u.p.s.);
  • dochody z majątku stowarzyszenia.

Sprawozdawczość i kontrola
  • organem kontroli zewnętrznej i nadzoru są: minister właściwy dla danej fundacji (wskazany w statucie przez fundatora – zwykle skojarzony z planowanymi obszarami działań fundacji) i starosta powiatu, na terenie którego mieści się siedziba fundacji,
  • coroczny obowiązek sprawozdawczy z prowadzonej działalności wobec ministra wskazanego przez fundatora jako organ nadzoru (sprawozdanie merytoryczne),
  • coroczny obowiązek składania CIT-8 do urzędu skarbowego,
  • coroczny obowiązek składania sprawozdania finansowego – dla fundacji, które nie prowadzą uproszonej ewidencji przychodów i kosztów.
  • organem kontroli zewnętrznej i nadzoru jest starosta, na terenie którego mieści się siedziba stowarzyszenia (art. 8 ust. 5 u.p.s.)
  • brak corocznych obowiązków sprawozdawczych z prowadzonej działalności statutowej (sprawozdanie merytoryczne),
  • coroczny obowiązek składania CIT-8 do urzędu skarbowego,
  • coroczny obowiązek składania sprawozdania finansowego – dla stowarzyszeń, które nie prowadzą uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów (tylko tzw. pełną księgowość).

 

Obsługa prawna stowarzyszeń i fundacji

Nasza kancelaria prawna – Kancelaria Prawa Gospodarczego i Oświatowego, doradza w podejmowaniu decyzji o prowadzeniu organizacji trzeciego sektora oraz świadczy usługi zakładania fundacji i stowarzyszeń oraz kompleksowej obsługi prawnej fundacji oraz stowarzyszeń. Jesteśmy do Państwa dyspozycji:

  • pod numerem telefonu: +48 533 940 018
  • pod adresem e-mail: [email protected]
  • w siedzibie kancelarii: al. Juliusza Słowackiego 15a/8, 31-159 Kraków (po wcześniejszym umówieniu terminu spotkania)

Opracowano na podstawie

  • Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz.U. z 2023 r. poz. 166);
  • Ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U.2020.2261 t.j.)
  • G. Gura, Ustawa o fundacjach. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2021
  • ngo.pl, Jak finansować NGO?, https://poradnik.ngo.pl/jak-finansowac-ngo, Data odczytu 19.12.2023

Potrzebujesz pomocy prawnej w tym temacie?

Kancelaria Prawa Gospodarczego i Oświatowego sp. z o.o.

Aleje Słowackiego 15a/8, 31- 159 Kraków

T:+48 533 940 018
E: [email protected]

Napisz do nas