Umowa dowodowa – ułatwienie dla sądu czy też ograniczenie procesu dowodzenia?

Czym jest umowa dowodowa?

Instytucja umowy dowodowej została umieszczona w dziale dotyczącym postępowania w sprawach gospodarczych tj. w sprawach enumeratywnie wskazanych w art. 458² § 1 k.p.c. tj. min.  ze  stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej, z umów o roboty budowlane oraz ze związanych z procesem budowlanym umów służących wykonaniu robót budowlanych czy z umów leasingu.

Do spraw gospodarczych zastosowanie znajdują szczególne dla stron, pełnomocników procesowych i sądu zasady procesu, które cechuje wyższy formalizm, ograniczenia czasowe w zakresie zgłaszania dowodów przez strony, jak również możliwości powoływania dowodów z zeznań świadków.

Jedną z instytucji, która miała na celu koncentracje materiału dowodowego jak również zapewnienie szybkości rozpatrywania spraw gospodarczych  jest wprowadzona umowa dowodowa, w której to  (art.  458⁹ §  1 k.p.c.) strony mogą się umówić o wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy.

Umowa dowodowa nie może zatem przewidywać objęcia jej przedmiotem generalnie wszystkich relacji łączących strony lub relacji, które mogą powstać w ramach współpracy stron. Jej postanowieniami musi być objęty skonkretyzowany umowny stosunek prawny nawiązany pomiędzy stronami.

Do najważniejszych cech umowy dowodowej możemy zaliczyć:

• brak dopuszczalności jej stosowania w sporze pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem.
• wymóg zachowania formy pisemnej lub formy ustnej w postępowaniu sądowym na posiedzeniu jawnym pod rygorem nieważności,
• może dotyczyć wyłączenie tylko stosunków gospodarczych, czyli nie mogą dotyczyć np. odpowiedzialności czynu niedozwolonego,
• stosujemy do niej zasadę pacta sunt servanda
• nie może zostać dokonana pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu,
• umowa jest czynnością procesową, ale do jej zawarcia potrzebne jest pełnomocnictwo materialnoprawne na etapie przed procesowym.

Zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej

Zgodnie z art.  458⁹ §  4 k.p.c. zarzut nieważności lub bezskuteczności umowy dowodowej można podnieść najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu.

Umowa dowodowa jest nieważna w przypadku niezachowania formy pisemnej na etapie przedsądowym lub „pozasądowym”, zawartą z zastrzeżeniem terminu lub pod warunkiem, jak również przez osobę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych.

Umowa dowodowa jest bezskuteczna, gdy wyłącza wszystkie środki dowodowe możliwe do rozstrzygnięcia sporu lub gdy została zawarta po przeprowadzeniu dowodu (np. umowa dowodowa zakłada wyłączenie dowodu z zeznań świadka XYZ, zaś dowód ten został już przeprowadzony przed sądem). Zarzut bezskuteczności umowy jest również zasadny w przypadku kiedy umowa dowodowa została zawarta bez pełnomocnika procesowego działającego bez umocowania.

Związanie stron i sądu umową dowodową

Zawarcie pomiędzy stronami postępowania skutecznej i ważnej umowy dowodowej, która wprowadza ograniczenia w zakresie dopuszczalności dowodzenia przez strony swoich racji w procesie cywilnym wiąże zarówno strony – w zakresie dopuszczalności składania wniosków dowodowych, jak również sąd – w zakresie możliwości dopuszczania i przeprowadzania dowodów.

Pomimo powyższego związania, każda ze stron postępowania, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, pomimo zawarcia umowy dowodowej, korzystając z uprawnienia przewidzianego w art.  458⁶ §  1 k.p.c,  może złożyć wniosek o wyłączenie jej stosowania.

Jednocześnie dopuszczenie przez sąd z urzędu  dowodu, który został wyłączony umową dowodową stanowi uchybienie art.  458⁹ k.p.c. , które winno zostać zgłoszone w trybie zastrzeżenia z art. 162 k.p.c.

Podsumowanie

Umowa dowodowa, stanowi oprócz prekluzji dowodów w postępowaniu cywilnym instytucję której celem jest ograniczenie procesu dowodzenia w postępowaniu sądowym w sprawach gospodarczym.

Praktyka sądowa dwóch lat od wprowadzenia instytucji pokazała, iż strony nie korzystają z tego rozwiązania, co czyni to ową instytucję martwą w praktyce.