Problemy dowodu z zeznań świadka na piśmie

Ten sposób przeprowadzania dowodu nie jest novum na gruncie procedury cywilnej, jednak jego „nieograniczone” możliwości stosowania od 2019 r. spowodowały, iż jest on szeroko i często stosowany przez sądy w Polsce.

„Popularność” tego sposobu przeprowadzania dowodu z zeznań świadka w sposób oczywisty powiązana jest z występującą od prawie już dwóch lat pandemią Covid – 19, która to w znaczny sposób zmieniła dotychczasowy sposób pracy sądów, jak również ograniczyła możliwości sądu do bezpośredniego przeprowadzania dowodu.

Przepisy ustawy z dnia 14 maja 2020r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, do tzw. ustawy koronawirusowej w art. 15zzs¹ pkt 2 oraz 15zzs² wprowadziły możliwość procedowania na posiedzeniach niejawnych, niezwykle ważną w obecnej rzeczywistości. Przepis art. 271¹ k.p.c.  wprowadzający dowód z zeznań świadka na piśmie w sposób istotny wpisuje się w ten sposób prowadzenia spraw sądowych.

Dowód z zeznań świadka na piśmie

Dotychczas instytucja pisemnych zeznań świadków funkcjonowała wyłącznie w europejskim postępowaniu w sprawie drobnych roszczeń oraz w postępowaniu nieprocesowym, a więc jej zakres był niewielki.

Od lipca 2019 r. możliwość przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka na piśmie została dopuszczona de facto w każdym cywilnym postępowaniu sądowym.

Zgodnie z art.  271¹ k.p.c. świadek składa zeznanie na piśmie, jeżeli sąd tak postanowi. W takim przypadku świadek składa przyrzeczenie przez podpisanie tekstu przyrzeczenia. Świadek jest obowiązany złożyć tekst zeznania w sądzie w terminie wyznaczonym przez sąd. Przepisy art. 165 § 2, art. 274 § 1 i art. 276 stosuje się odpowiednio.

Sąd decydując o przesłuchaniu dowodu z zeznań świadka na piśmie wydaje w tym zakresie postanowienie dowodowe, wskazując iż mają zostać one złożone na piśmie i doręcza je świadkowi wraz z zobowiązaniem do przesłania zeznań.

Ta forma składania zeznań przez świadka ma szczególne zastosowanie w sprawach o nieskomplikowanym charakterze, gdzie dowód z zeznań ma charakter jedynie posiłkowy, jak również w sprawach gdzie świadek mieszka daleko od siedziby sądu lub ten nie ma możliwości osobistego stawiennictwa (np. osoby chore, niepełnosprawne).

Możliwość pisemnego złożenia zeznań przez świadka znacznie przyspiesza postępowanie sądowe,  jak również ogranicza jego koszty.

Wątpliwości praktyczne przesłuchania świadka na piśmie

Oprócz oczywistych argumentów przemawiających za korzystaniem przez sądy z tej formy przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka, w praktyce sądowej pojawia się wiele wątpliwości praktycznych. Do najważniejszych należy zaliczyć:

1. Składanie zeznań przez świadka na piśmie są istotnym odstępstwem od zasady bezpośredniości przeprowadzania dowodu. W tym wypadku sąd poznaje relacje świadka pośrednio, jedynie na podstawie tekst przygotowanego i zredagowanego przez świadka poza kontrolą sądu i stron,
2. Przeprowadzenie dowodu w tej formie de facto uniemożliwia analizę zachowania świadka, reakcji na pytania, możliwości bezpośredniego zadawania pytań i zadawania pytań spontanicznych,
3. Nie ma możliwości ustalenia czy test zeznań świadka został przez niego przygotowany samodzielnie czy też przez inne osoby, jak również czy podpis złożony przez świadka jest podpisem własnoręcznym,
4. Ustawa nie określa kryteriów według których sąd powinien podejmować decyzję o dopuszczeniu dowodu z zeznań świadka na piśmie tj. w jakich kategoriach spraw nie jest konieczne zachowanie bezpośredniości przeprowadzania dowodu, w jakich okolicznościach sąd w szczególności może odstąpić od zasady, jakimi dyrektywami powinien kierować się sąd przy podejmowaniu decyzji o przesłuchaniu świadka na piśmie.

W przypadku powstania wątpliwości co do wiarygodności zeznań świadka złożonych na piśmie, istnieje możliwość następczego przesłuchania świadka również w zakresie tych samych faktów do których odnosiły się zeznania pisemne.

Jeżeli sąd uzna zeznania złożone na piśmie za mało wiarygodne, na podstawie art. 241 k.p.c. może zarządzić powtórzenie lub uzupełnienie postępowania dowodowego i przeprowadzić ten dowód ponownie – tym razem ustnie.

Czy dowód z zeznań świadka na piśmie może być również stosowany do stron postępowania?

Brzmienie przepisu art. 271¹ k.p.c. wskazuje, że ustawodawca założył, że możliwość odebrania zeznań na piśmie dotyczy tylko zeznań składanych przez świadka.

Jednakże pamiętać należy, że art. 304 k.p.c. ostatnie zdanie stanowi, że „…do przesłuchania stron i składania przyrzeczenia stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące świadków, z wyjątkiem przepisów o środkach przymusu”.

Brzmienie przepisu art. 304 k.p.c. wskazuje, że w obecnym stanie prawnym dopuszczalne jest by również od stron odebrać zeznania na piśmie.

Rozwiązanie stosowania więc pisemnego przesłuchania stron postępowania jest więc również akceptowane przez sądy.

Podsumowanie

Za koniecznością i istotą wprowadzenia możliwości przeprowadzania dowodu z zeznań świadków na piśmie na pewno przemawia aktualna sytuacja wymiaru sprawiedliwości, który przytłoczony natłokiem spraw sądowych, nie ma możliwości szybkiego przeprowadzania dowodów. Konieczność przesłuchania świadków i stron postępowania na rozprawach niejednokrotnie wydłuża postępowania sądowe o miesiąca, a czasami nawet lata.

Założenie ustawodawcy tym samym, stanowi odpowiedź na problemy zgłaszane w sądownictwie i dlatego też znajduje odpowiedź w szerokim jego stosowaniu.

Brak określenia jednak wskazówek jakim powinien kierować się sąd przy dopuszczeniu tej formy przeprowadzenia dowodu, niestety nie ułatwia pracy sędziego, który każdorazowo i według czysto własnej opinii i uznania może zadecydować o takiej formie przeprowadzenia dowodu.

Formuła przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka na piśmie nakłada również na pełnomocników procesowych i strony konieczność zachowania  jeszcze większej czujności i ostrożności w celu ochrony swoich praw w procesie i dowodzenia swoich racji.