Dywidenda – czym jest i kiedy następuje jej wypłata?

Pojęcie dywidendy

W poszukiwaniu etymologii słowa “dywidenda” sięgamy do łaciny, gdzie termin “dividendum” oznacza “rzecz do podziału”. W kontekście spółek akcyjnych, prostych spółek akcyjnych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i spółek komandytowo-akcyjnych, dywidenda jest sposobem podziału zysków. Można powiedzieć, że jest to swoiste wynagrodzenie dla akcjonariuszy lub wspólników za ich wkład finansowy i zaangażowanie w rozwój spółki, czy też czysty zysk za dany rok obrotowy, przeznaczony do podziału.

Rodzaje dywidendy

Kiedy myślimy o dywidendzie to kojarzy się nam ona z wypłatą pieniędzy, co faktycznie jest jej najczęstszą formą. Niemniej jednak, warto zaznaczyć, że prawnie dopuszczalne są również inne formy dywidendy. Przeglądając przepisy, które jej dotyczą w Kodeksie spółek handlowych (dalej jako: k.s.h.), tj. art. 191-198 k.s.h., czy też art. 30015-30017 k.s.h. oraz art. 347-349 k.s.h. spotkamy się jedynie z pojęciem “wypłaty”. Jednak nie ma żadnych przeszkód, aby dywidenda została dokonana w formie rzeczowej. Oznacza to, że akcjonariusz czy wspólnik nie otrzymuje pieniędzy, lecz przedmioty materialne lub inne aktywa spółki. Przykładowo może się to odbyć poprzez wydanie ruchomości lub nawet nieruchomości, ale też bezgotówkowo poprzez kompensatę (potrącenie) z wierzytelnością spółki wobec wspólnika. Możliwe jest także, aby w ramach dywidendy wyświadczyć określone usługi wspólnikom przez spółkę. Zazwyczaj jednak forma rzeczowa dywidendy przejawia się, jako wydanie określonych towarów.

Pojęcie zysku

W celu zrozumienia czym jest dywidenda przydatne jest także pojęcie zysku. Na przykładzie spółki akcyjnej, zysk powstaje w momencie, gdy wszystkie prawa majątkowe, które przysługują spółce, łącznie ze środkami finansowymi, które posiada, przewyższają sumę kapitału zakładowego oraz zobowiązań spółki. Zysk powstaje, gdy w przyjętym w spółce okresem sprawozdawczym, który nazywamy rokiem obrotowym powstaje sytuacja zwiększenia kapitału własnego spółki, czyli sumy kapitału zakładowego, zapasowego oraz innych funduszy lub w przypadku zmniejszenia niedoboru kapitału własnego w inny sposób niż poprzez wniesienie przez akcjonariuszy środków. Po odjęciu od określonego zysku odpowiednich opłat wynikających z przepisów prawa publicznego, głównie w postaci bezpośrednich podatków, takich jak podatek od nieruchomości, dochodowy i VAT, otrzymujemy tzw. zysk netto. Ocena, czy w przypadku danej spółki mamy do czynienia z czystym zyskiem, jest możliwa po zakończeniu roku obrotowego.

Rok obrotowy najczęściej pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Jednak istnieje także możliwość przyjęcia za rok obrotowy innego okresu, który trwa przez 12 kolejnych pełnych miesięcy kalendarzowych. W przypadku, gdy spółka rozpoczęła swoją działalność w drugiej połowie tego okresu, można go wydłużyć do maksymalnie 18 miesięcy. Zgodnie z wyrokiem NSA w Warszawie z dnia 8 sierpnia 2017 roku, sygn. akt II FSK 1851/15 warunkiem skutecznej zmiany roku obrotowego jest wpis do Krajowego Rejestru Sądowego. Nie wystarczy w tym wypadku uchwała zgromadzenia wspólników i zgłoszenie zmiany do tego rejestru.

Komu przysługuje dywidenda?

Na to pytanie odpowiada nam art. 193 §1 k.s.h., który stanowi, że “uprawnionymi do dywidendy za dany rok obrotowy są wspólnicy, którym udziały przysługiwały w dniu powzięcia uchwały o podziale zysku”. Ponadto w §2 ustawodawca wprowadził tzw. “dzień dywidendy“. Umowa spółki może upoważniać zgromadzenie wspólników do określenia dnia, według którego ustala się listę wspólników uprawnionych do dywidendy za dany rok obrotowy. A ten określony dzień nazywamy właśnie “dniem dywidendy”. Może być on wskazany najpóźniej dwa miesiące po podjęciu uchwały o podziale zysku. Należy pamiętać, że można go przesunąć jedynie naprzód, a nie wstecz. Dzieje się tak, ponieważ decyduje on o liście uprawnionych do dywidendy, która jest już rozdysponowana zgodnie z uchwałą o podziale zysku.

Jeżeli mamy do czynienia z sytuacją, w której w dniu powzięcia uchwały poprzedni uprawniony z udziałów nie żyje, to dywidenda przypada jego spadkobiercom z tytułu uczestnictwa w spółce (postanowienie SN z dnia 8 maja 2019 r., V CSK 109/18). Analogiczne regulacje w art. 30016 §1 k.s.h. (PSA) oraz art. 348 §2 k.s.h. (S.A.).

Zgodnie z art. 347 k.s.h. w spółce akcyjnej dywidendę można określić jako prawo do zysku wykazanego w sprawozdaniu finansowym za dany rok obrotowy, które podlega badaniu przez biegłego rewidenta. Trzeba jednak pamiętać, że ten zysk nie staje się automatycznie dywidendą, a dzieje się tak dopiero w chwili podjęcia przez walne zgromadzenie decyzji o przeznaczeniu tego zysku do wypłaty dla akcjonariuszy. Zysk zasadniczo jest podzielony w stosunku do liczby akcji, uwzględniając ewentualne akcje uprzywilejowane. Istnieje tutaj także możliwość zastosowania omówionego przy spółce z o.o. “dnia dywidendy”.

Warto także wspomnieć, że w przypadku spółki akcyjnej pojęcia prawa do udziału w zysku oraz roszczenia akcjonariusza wobec spółki o wypłatę dywidendy, czyli przypadającej mu części zysku nie są tożsame. Co prawda, akcjonariusza nie można pozbawić prawa do udziału w zysku, jednakże możliwe jest, że w konkretnym roku nie uzyska on dywidendy np. z powodu braku osiągnięcia zysku przez spółkę lub decyzji o nieprzeznaczeniu dla akcjonariuszy osiągniętego zysku.

W prostej spółce akcyjnej i spółce komandytowo-akcyjnej prawo do dywidendy jest uregulowane analogicznie jak w spółce akcyjnej.

Wspólnicy uprawniony do dywidendy ma roszczenie do spółki o jej wypłatę. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego przedstawionym w wyroku z dnia 11 września 2002 r., sygn. akt OSNC 2003, nr 11, poz. 155 roszczenie o wypłatę dywidendy, które wspólnik nabywa w następstwie podjęcia uchwały zgromadzenia wspólników o przeznaczeniu zysku spółki do podziału, jest uprawnieniem o charakterze obligacyjnym, które może być przedmiotem cesji, potrącenia, zastawu lub zastawu rejestrowego.

Od czego zależy wysokość dywidendy i kiedy następuje jej wypłata?

Wysokość dywidendy przysługującej akcjonariuszom czy też wspólnikom zależy od treści uchwały spółki o podziale zysku i przeznaczeniu go na wypłatę dywidendy. Zgodnie z treścią art. 192 i art. 348 k.s.h. jej wysokość nie może przekraczać zysku za poprzedni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielne zyski z lat ubiegłych oraz o kwoty przeniesione z utworzonych z zysku kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału. Uzyskaną w ten sposób kwotę należy pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne, a także o kwoty, które zgodnie z ustawą lub umową (statutem) spółki powinny być przekazane na kapitał zapasowy lub rezerwowe.

W przypadku prostej spółki akcyjnej występują pewne różnice, zgodnie z  art. 30015 k.s.h. kwotę dywidendy można w jej przypadku można zwiększyć o odpowiednie kwoty z kapitału akcyjnego. Należy pamiętać jednak, że wypłata na rzecz akcjonariuszy z kapitału akcyjnego nie może doprowadzić do zmniejszenia kwoty tego kapitału poniżej 1 złotego. W PSA dywidendę rozdziela się w stosunku do liczby akcji.

Wypłata dywidendy, co do zasady, następuje po zakończeniu roku finansowego i ma miejsce raz w roku, choć oczywiście są też możliwe częstsze wypłaty np. kwartalne. Zależy to od decyzji akcjonariuszy czy też wspólników podjętej na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników. Możliwe jest też wypłacenie zaliczki na poczet dywidendy.

Zgodnie z art. 193 §4 k.s.h. dywidendę wypłaca się w dniu określonym w uchwale wspólników (lub analogicznie uchwale walnego zgromadzenia, art. 348 §5 k.s.h.). W przypadku spółki z o.o., jeżeli ww. uchwała nie określa dnia wypłaty, następuje to niezwłocznie po dniu dywidendy. Natomiast, jeżeli chodzi o spółkę akcyjną to w takiej sytuacji dywidenda jest wypłacana w terminie określonym przez radę nadzorczą. Termin wypłaty dywidendy wyznacza się w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia dywidendy. Jeżeli walne zgromadzenie ani rada nadzorcza nie określą terminu wypłaty dywidendy, powinna ona nastąpić niezwłocznie po dniu dywidendy.

Jak stanowi art. 191 §3 k.s.h. w spółce z o.o. zysk przypadający wspólnikom dzieli się w stosunku do posiadanych przez nich udziałów i analogicznie w stosunku do posiadanych akcji (art. 347 §2 k.s.h. oraz art. 30015 §3 k.s.h.). Inny sposób podziału może wynikać z tzw. uprzywilejowania w zakresie dywidendy.

Zaliczka na poczet dywidendy

Zgodnie z art. 194 k.s.h. umowa spółki może upoważniać jej zarząd do tego, żeby wypłacić wspólnikom zaliczkę na poczet przewidywanej (przyszłej) dywidendy. Jednak warunkiem jest to, że spółka musi posiadać środki wystarczające na jej wypłatę. Istnieje zasada, że zaliczki powinny przyjąć formę pieniężną.

W art. 195 k.s.h. znajduje się więcej ograniczeń. Zaliczkę można wypłacić, jeżeli zatwierdzone sprawozdanie finansowe spółki za poprzedni rok obrotowy wykazuje zysk. Może ona stanowić jednak najwyżej połowę zysku, który został osiągnięty od końca poprzedniego roku obrotowego. Jednak kwota ta zwiększa się o kapitały rezerwowe utworzone z zysku, a także pomniejsza o niepokryte straty i udziały własne. Kapitałami dysponować nimi może zarząd. A więc kwota wypłacana w formie zaliczki jest oczywiście niższa niż kwota dywidendy. Może wystąpić taka sytuacja, że już po wypłaceniu zaliczek, na koniec roku obrotowego spółka odnotuję stratę lub zysk w mniejszej wysokości niż suma wypłaconych zaliczek. Wtedy, zgodnie z art. 195 §2 k.s.h. zaliczka na poczet dywidendy podlega zwrotowi odpowiednio w całości lub części.

Zaliczka na poczet dywidendy w spółce akcyjnej

W przypadku spółki akcyjnej występuje kilka odmienności. Zarząd może być upoważniony w statucie do wypłaty akcjonariuszom zaliczki, jednak, jak wskazuje treść art. 349 k.s.h. jej wypłata wymaga zgody rady nadzorczej. Zarząd ogłasza o planowanej wypłacie zaliczek na co najmniej 4 tygodnie przez rozpoczęciem wypłat. Zobowiązany jest także do podania dnia, na który zostało sporządzone sprawozdanie finansowe, wysokości kwoty przeznaczonej do wypłaty, a także dnia, według którego ustala się liczbę akcjonariuszy uprawnionych do zaliczek. Dzień ten powinien przypadać w okresie 7 dni przez rozpoczęciem dokonywania wypłat.

Jeżeli chodzi o prostą spółkę akcyjną to należy zwrócić uwagę jedynie na przepis art. 30017 §1 k.s.h., który stanowi, że zaliczka nie może być wypłacana z kapitału akcyjnego. Inne regulacje są analogiczne, jak przy spółce akcyjnej.

Wsparcie prawne w zakresie dywidendy

Nasza kancelaria prawna – Kancelaria Prawa Gospodarczego i Oświatowego zapewnia kompleksowe wsparcie w różnych aspektach działalności gospodarczej, w tym prowadzi obsługę prawną spółek. Pod kątem prawnym, jesteśmy w stanie pomóc Państwu w każdej sprawie związanej z pojęciem dywidendy. Jesteśmy do Państwa dyspozycji:

• pod numerem telefonu: +48 533 940 018
• pod adresem e-mail: [email protected]
• w siedzibie kancelarii: al. Juliusza Słowackiego 15a/8, 31-159 Kraków (po wcześniejszym umówieniu terminu spotkania)

Opracowano na podstawie

• ey.com, Wypłata dywidendy w 2023 roku – o czym należy pamiętać i jak rozliczyć wypłatę?, https://www.ey.com/pl_pl/tax/wyplata-dywidendy-w-2023-roku, Data odczytu: 2023.07.12
• Koch A., Napierała J., Prawo spółek handlowych, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2021.
• Modrzejewska M., Okolski J., Prawo handlowe dla studentów i praktyków, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2022.
• Nazaruk P., Prawo handlowe, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2023.
• Bartosiewicz A., Wypłata i opodatkowanie dywidendy krok po kroku, https://sip-1lex-1pl-1ym3yi9uv0069.hanbg.uek.krakow.pl/#/publication/151151445/bartosiewicz-adam-wyplata-i-opodatkowanie-dywidendy-krok-po-kroku, Data odczytu: 2023.07.12
• Malarewicz-Jakubów Agnieszka (red.), Prawo handlowe. Zagadnienia wybrane, Wydawnictwo Wolters Kluwer, Warszawa 2023.
• Kamiński Krzysztof, Dywidendy w formie rzeczowej a VAT na przykładach, https://sip-1lex-1pl-1ym3yi9uv0069.hanbg.uek.krakow.pl/#/publication/151258375/kaminski-krzysztof-dywidendy-w-formie-rzeczowej-a-vat-na-przykladach, Data odczytu: 2023.07.12
• prawo.pl, Dywidenda – nie zawsze przysługuje, trzeba rozliczyć podatek, https://www.prawo.pl/biznes/wyplata-i-opodatkowanie-dywidendy-krok-po-kroku,227029.html, Data odczytu: 2023.07.12
• rpms.pl, Prawo do dywidendy, https://rpms.pl/prawo-do-dywidendy/#prawo-do-dywidendy-zalozenia-ogolne, Data odczytu: 2023.07.12
• biznes.gov.pl, Spółka komandytowo-akcyjna – podstawowe informacje, https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00163, Data odczytu: 2023.07.13
• biznes.gov.pl, Spółka akcyjna – podstawowe informacje, https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00169, Data odczytu: 2023.07.12
• biznes.gov.pl, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością – podstawowe informacje, https://www.biznes.gov.pl/pl/portal/00166, Data odczytu: 2023.07.12
• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 2019 r. do sygn. akt V CSK 109/18.