Fundacja rodzinna – co to jest i kto może ją założyć?

Definicja fundacji rodzinnej

Przede wszystkim fundacja rodzinna jest instytucją odmienną od fundacji działających w reżimie ustawy o fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984 roku. W przeciwieństwie do znanych nam dotychczas fundacji, których celem jest działalność społeczna, naukowa czy charytatywna, fundacja rodzinna ma na celu głównie ochronę majątku i zapewnienie jego odpowiedniego zarządzania w długim okresie. Fundacja rodzinna w Polsce pojawiła się niedawno, bo dopiero 26 stycznia 2023 roku, na mocy ustawy o fundacji rodzinnej. Działa ona na zasadach niekomercyjnych, czyli jej głównym celem nie jest prowadzenie działalności gospodarczej ani generowanie zysków, lecz ochrona i zarządzanie majątkiem beneficjentów. Może to obejmować min. przekazywanie zysków z inwestycji czy firmy na rzecz członków rodziny, ale również dbanie o ciągłość przedsiębiorstwa rodzinnego.

Kto może założyć fundację rodzinną?

Fundację rodzinną może założyć osoba fizyczna, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Założycielem fundacji rodzinnej, czyli jej fundatorem może być zarówno jedna osoba, jak i kilka osób (poza przypadkiem, kiedy fundacja rodzinna zostaje utworzoną w testamencie – wtedy fundatorem może być tylko jedna osoba). Należy pamiętać, że osoba prawna została wyłączona z kręgu podmiotów, które mogą zostać fundatorem.

Fundator składa oświadczenie o ustanowieniu fundacji rodzinnej w akcie założycielskim lub w testamencie (art. 11-12 ustawy o fundacji rodzinnej). Warto zapamiętać, że prawa i obowiązki fundatora są niezbywalne, oznacza to, że fundator nie może przenieść ich na inne osoby w ramach umowy. W przypadku większej liczby założycieli fundacji rodzinnej wykonują oni prawa i obowiązki fundatora wspólnie (art. 14 ust. 1 ustawy o fundacji rodzinnej).

Proces zakładania fundacji zaczyna się od złożenia oświadczenia fundatora w formie aktu założycielskiego lub w ramach testamentu. Należy pamiętać, że zarówno akt założycielski, jak i testament muszą zostać sporządzone w formie aktu notarialnego. Wizyta u notariusza będzie zatem obowiązkowa.

Cele fundacji rodzinnej

Celem fundacji rodzinnej jest zapewnienie długoterminowego zarządzania majątkiem. Nie ma przeszkód by fundacja rodzinna realizowała dodatkowe cele, zgodne z wolą fundatora, jednak głównym jej zadaniem pozostaje zarządzanie majątkiem w sposób efektywny i z korzyścią dla kolejnych pokoleń. Fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą tylko w wyjątkowych sytuacjach, które zostały enumeratywnie wyliczone w ustawie (art. 5 ustawy o fundacji rodzinnej):

• w zakresie zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia,
• w zakresie najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie,
• w zakresie przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach,
• w zakresie nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze,
• w zakresie udzielania pożyczek spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje, spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik, czy beneficjentom,
• w zakresie obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej,
• w zakresie produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu,
• w zakresie gospodarki leśnej.

Fundacja rodzinna chroni majątek, zapobiega jego rozdrobnieniu. Dzięki tej instytucji majątek nie podlega dziedziczeniu, co jest jedną z jej głównych zalet. Dodatkowo zapewnia płynne przekazywanie majątku przyszłym pokoleniom umożliwiając kontynuację działalności przedsiębiorstwa lub dalsze zarządzanie rodzinnym majątkiem. Może ona również wspierać finansowo beneficjentów (którymi mogą być osoby fizyczne, wybrane organizacje pozarządowe, a nawet sam fundator – art. 30 ustawy o fundacji rodzinnej) poprzez wypłatę świadczeń.

Pomimo tego, że głównym celem fundacji rodzinnej jest zarządzanie majątkiem, fundator może wprowadzić do statutu fundacji rodzinnej także cele dobroczynne, takie jak wspieranie działań charytatywnych czy społecznych. Wszystko to może być realizowane w ramach fundacji rodzinnej.

Zakres działania fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna działa na podstawie swojego statutu ustalanego przez fundatora (art. 26 ustawy o fundacji rodzinnej), który musi zawierać kluczowe informacje, takie jak:

• podstawowe dane fundacji (nazwa, siedziba),
• cele fundacji,
• sposób zarządzania majątkiem,
• zasady przekazywania korzyści beneficjentom.

Statut naturalnie może zawierać dodatkowe postanowienia na przykład dotyczące sposobów inwestowania majątku czy zasady współpracy organów fundacji rodzinnej. Jedynymi ograniczeniami co do modyfikowania treści statutu, są przepisy prawa i zasady współżycia społecznego.

Fundator wnosi do majątku fundacji rodzinnej majątek, który ma być zarządzany przez fundację. Mienie wniesione przez fundatora na pokrycie funduszu założycielskiego nie może przedstawiać niższej wartości niż 100 000 zł (art. 17 ustawy o fundacji rodzinnej). Zarówno prawo własności, jak i inne prawa majątkowe mogą stanowić mienie fundacji. Może to być więc na przykład gotówka, nieruchomości czy udziały w firmach. Zgodnie z poglądem doktryny mieniem fundacji rodzinnej mogą być nawet prawa własności intelektualnej, własności przemysłowej czy wierzytelności. Kolejnym krokiem jest rejestracja fundacji w Krajowym Rejestrze Sądowym. W tym celu składa się wniosek do odpowiedniego sądu rejestrowego, dołączając do niego statut fundacji oraz dokumenty potwierdzające wniesienie majątku.

Organizacja fundacji rodzinnej

Organami fundacji rodzinnej są zarząd i zgromadzenie beneficjentów – jako organy obligatoryjne oraz rada nadzorcza jako organ fakultatywny. Zarząd odpowiada za bieżące funkcjonowanie fundacji rodzinnej, realizację jej celów zgodnie z zapisami statutu i wolą fundatora. Członkowie zarządu są powoływanie zgodnie z zasadami określonymi w statucie fundacji rodzinnej. Zgromadzenie beneficjentów jest organem złożonym z osób wskazanych przez fundatora jako beneficjenci, którzy mają prawo otrzymywania świadczeń z fundacji. Ich zadania i kompetencje powinny być ściśle określone w statucie fundacji. Zgromadzenie beneficjentów ma prawo wyrażać opinie na temat strategii i kierunków działania fundacji rodzinnej. Rada Nadzorcza pełni funkcję kontrolną w stosunku do zarządu. Dodatkowo powinna dbać o to by fundacja rodzinna funkcjonowała zgodnie z zapisami statutu, obowiązującym prawem, a także wolą fundatora.

Fundacja rodzinna w organizacji

Warto wspomnieć o regulacjach znajdujących się w art. 23 ustawy o fundacji rodzinnej. Z chwilą sporządzenia aktu założycielskiego lub ogłoszenia testamentu, jeszcze przed dokonaniem wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym, powstaje „fundacja rodzinna w organizacji”. Fundacja rodzinna w organizacji posiada już prawo do zarządzania we własnym imieniu posiadanym majątkiem, a także zdolna jest do nabywania prawa (przykładowo własności nieruchomości), zaciągania zobowiązań, pozywania i bycia pozywaną. Dopóki fundacja jest w organizacji reprezentuje ją fundator lub pełnomocnik przez niego ustanowiony, w przypadkach wskazanych w ustawie może to być zarząd.

Czy fundacja rodzinna może być organem prowadzącym niepubliczną szkołę podstawową?

Zgodnie z art. 168 ust. 2 ustawy Prawo oświatowe osoby prawne i osoby fizyczne są uprawnione do zakładania szkół i placówek niepublicznych po uzyskaniu wpisu do ewidencji. Zgodnie zaś z art. 2 ustawy o fundacji rodzinnej, fundacja rodzinna posiada osobowość prawną, którą nabywa w momencie wpisania jej do odpowiedniego rejestru (art. 4 ustawy o fundacji rodzinnej). Oznaczałoby to, że fundacja rodzinna może być organem prowadzącym niepubliczną szkołę podstawową. Nawet jeżeli ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje ograniczenia co do zakresu prowadzonej przez fundację rodzinną działalności gospodarczej, to należy pamiętać, że zgodnie z art. 170 ustawy Prawo oświatowe: „prowadzenie szkoły lub placówki, zespołu, o którym mowa w art. 182, oraz innej formy wychowania przedszkolnego nie jest działalnością gospodarczą”. Mając na względzie powyższe należałoby przyjąć, że nie ma przeszkód, aby fundacja rodzinna była organem prowadzącym niepubliczną szkołę podstawową.

Trzeba, jednak zaznaczyć, że istnieje pogląd zgodnie, z którym fundacja rodzinna nie może prowadzić szkoły niepublicznej. Zwolennicy tego poglądu powołują się na fakt, iż fundacja rodzinna jest osobą prawną powołaną w celu gromadzenia mienia i zarządzania nim w interesie beneficjentów, natomiast prowadzenie szkoły niepublicznej nie mieści się w tym zakresie.

Obecnie z uwagi na to, że fundacja rodzinna jest stosunkowo nową instytucją, brak jest ugruntowanej linii orzeczniczej, która pozwoliłaby na udzielenie jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie.

Fundacja rodzinna – korzyści

Najważniejszą korzyścią płynącą z fundacji rodzinnej jest ochrona majątku przed rozdrobnieniem i niekontrolowanym podziałem. W tradycyjnym procesie dziedziczenia majątek jest dzielony pomiędzy spadkobierców, co często doprowadza do jego znacznego rozdrobnienia co zazwyczaj pociąga za sobą utratę wartości, a także potrafi generować konflikty pomiędzy spadkobiercami, kiedy w grę wchodzi prosperujące przedsiębiorstwo. Fundacja rodzinna pozwala na zachowanie jednolitości majątku, który jest zarządzany zgodnie z wolą fundatora i przez jedną jednostkę prawną. Dodatkowo instytucja ta zapewnia mechanizmy, które umożliwiają utrzymanie firmy w rękach rodziny bez podziału jej na wielu spadkobierców. Elastyczność w kształtowaniu jej statutu pozwala dostosować cele oraz zasady działania do potrzeb fundatora. Warto też wspomnieć o ewentualnych korzyściach podatkowych – w Polsce fundacje rodzinne mogą być zwolnione (przy spełnieniu określonych warunków), z niektórych podatków.

Podsumowanie

Wartym podkreślenia jest, że pomimo fundacja rodzinna ma prywatny charakter, to nie to oznacza, że przeniesienie aktywów do fundacji rodzinnej oznacza zwolnienie z odpowiedzialności za zobowiązania założycieli fundacji rodzinnej lub pozbawia wierzycieli możliwości dochodzenia swoich roszczeń ze składników majątku, które zostały do niej przeniesione.

Na koniec pamiętać należy, że założenie fundacji rodzinnej wymaga starannego planowania i dokładnego przemyślenia celów oraz zasad działania fundacji. Warto skorzystać z porady specjalisty, aby mieć pewność, że fundacja rodzinna będzie funkcjonować zgodnie nie tylko z wolą fundatora, ale również w zgodzie z obowiązującym prawem.

Pomoc prawna w zakresie fundacji rodzinnej

Nasza kancelaria prawna – Kancelaria Prawa Gospodarczego i Oświatowego, specjalizuje się w szeroko pojętym prawie gospodarczym, w tym także w sprawach związanych z zakładaniem i obsługą fundacji rodzinnych. Jesteśmy do Państwa dyspozycji:

• pod numerem telefonu: +48 533 940 018
• pod adresem e-mail: [email protected]
• w siedzibie kancelarii: al. Słowackiego 15A/8 31-159 Kraków (po wcześniejszym umówieniu terminu spotkania)

Opracowano na podstawie

• P. Blajer, Reprezentacja i pełnomocnik w fundacji rodzinnej w organizacji, LEX 2024.
• Ustawa z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U.2023.326 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 737 z późn. zm.).
• P. Blajer, Odpowiedzialność fundacji rodzinnej, LEX 2024.